Kinh thành Huế (28 giờ ở Cố đô Huế - part 6)

[tunbo]

Sau khi dứt nhà Tây Sơn để lập ra triều Nguyễn, vua Gia Long đã lệnh thu thập mọi thứ khí giới bằng đồng của triều Tây Sơn, để đúc ra 9 khẩu thần công. Công việc được bắt đầu từ 31/2/1803 và hoàn thành tháng 1/1804.
Chín khẩu thần công được đặt tên theo bốn mùa : Xuân - Hạ - Thu - Đông, và theo ngũ hành : Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ. Đến năm 1916, vua Gia Long lại ra sắc phong cho cả chín khẩu thần công danh hiệu Thần Oai Vô Địch Thượng Tướng Quân.
Mỗi khẩu dài 5.1m, nặng trên dưới 10 tấn (khoảng 17.000 cân ta). Cân nặng cụ thể của từng khẩu được khắc trực tiếp lên thân súng :

• Khẩu 1 : Xuân, nặng 17.700 cân
• Khẩu 2 : Hạ, nặng 17.200 cân
• Khẩu 3 : Thu, nặng 18.400 cân
• Khẩu 4 : Ðông, nặng 17.800 cân
• Khẩu 5 : Mộc, nặng 17.000 cân
• Khẩu 6 : Hoả, nặng 17.200 cân
• Khẩu 7 : Thổ, nặng 18.800 cân
• Khẩu 8 : Kim, nặng 17.600 cân
• Khẩu 9 : Thủy, nặng 17.200 cân

Mỗi khẩu thần công được đặt trên một giá gỗ, có bánh xe bằng gỗ viền săt. Ban đầu cả chín khẩu được đặt ngay trước Hoàng thành, phía bên trái Ngọ Môn


Vị trí đặt chín khẩu thần công ngày xưa, ngay dưới chân lũy Hoàng thành, bên trái Ngọ Môn - ảnh tư liệu, sưu tầm trên Internet


Một khẩu thần công được di chuyển bằng con lăn, đòn bẩy - ảnh tư liệu, sưu tầm trên Internet

Sau, đến thời Khải Định, chín khẩu thần công được sắp xếp lại vị trí. Nhóm 4 khẩu Xuân - Hạ - Thu - Đông được xếp bên trái Ngọ Môn, gần cửa Thể Nhơn, nhóm 5 khẩu Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ được đặt bên phải Ngọ Môn, gần cửa Quảng Đức




Năm khẩu Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ được đặt ngay sau cửa Quảng Đức


Bốn khẩu Xuân - Hạ - Thu - Đông đặt ở gần cửa Thể Nhơn

[tunbo]

Cửu vị thần công này chưa từng được dùng để bắn, chúng được xem là thần linh, linh vật hộ thành. Thời Nguyễn, triều đình có bố trí quan quân canh gác 9 khẩu thần công, và nhà vua thường tổ chức các lễ cúng tế. Sau này tục lệ ấy được bỏ, nhưng chính những người được phân công canh giữ Cửu vị thần công vẫn tiếp tục tự tổ chức cúng tế.




Mỗi khẩu thần công được đặt trên giá gỗ, có bánh xe gỗ viền sắt


Thân súng được chạm khắc khá tinh xảo


Giá gỗ cũng được chạm khắc tinh xảo


Đuôi súng.

(Các hình ảnh này là của 4 khẩu Xuân - Hạ - Thu - Đông gần cửa Thể Nhơn, lúc trời mưa, mọi người trú mưa trong mái nhà che, nên không chụp được toàn thể 4 khẩu, đêm quay lại chụp thì bị nhòe)

[tunbo]

Sau khoảng sân rộng như một quảng trường dưới Kỳ đài, là đến khu vực Hoàng thành.
Hoàng thành được bắt đầu xây dựng năm 1804, bao trong lòng nó là khu vực trọng địa số một của Kinh thành. Tường thành được xây bằng gạch, cao 4.16m, dày 1.04m. Chu vi vòng lũy Hoàng thành khoảng 2.5km, mỗi mặt trổ một cửa. Cửa phía Nam là Ngọ Môn, cửa phía Bắc là cửa Hòa Bình, cửa phía Đông là cửa Hiển Nhơn, cửa phía Tây là cửa Chương Đức.
Bên ngoài lũy thành có một hệ thống hào bao bọc Hoàng thành, hào rộng 16m, sâu 4m được kè bằng đá, gọi là Ngoại Kim Thủy


Hệ thống hào Ngoại Kim Thủy bao quanh Hoàng thành, phía sau là bờ tường lũy Hoàng thành


Giữa tường lũy và hào nước bao quanh, là một khoảng đất trống, rộng 13m, được gọi là khu vực phòng lộ (người ta giải thích rằng, đề phòng khi bị tấn công, tường thành có đổ thì gạch sẽ đổ xuống đây, chứ không đổ xuống lấp hào nước, khiến bộ binh địch không dễ dàng xâm nhập)

Có tổng cộng 10 cây cầu xây bằng gạch đá bắc qua con hào Ngoại Kim Thủy để nối Hoàng thành với bên ngoài.


Ngọ Môn - cổng chính của Hoàng thành, với 3 chiếc cầu bắc qua hào Ngoại Kim Thủy

[tunbo]

Ngọ Môn là cửa chính của Hoàng thành, nằm ở phía Nam. Ban đầu, vua Gia Long cho xây bên trên Ngọ Môn một cái đài nhỏ, gọi là Nam Khuyết đài, đến năm 1833, vua Minh Mạng cho phá bỏ Nam Khuyết đài, xây dựng lại Ngọ Môn mới đồ sộ như ngày nay chúng ta đang thấy. Ngọ Môn, gồm hai phần : phần đài, cổng bên dưới, và lầu Ngũ Phụng bên trên.

Nền đài cao gần 5m, hình chữ U liền với tường thành, đáy dài hơn 57m, cạnh chữ U dài hơn 27m.

"Đáy chữ U" có 3 cổng vào Hoàng thành, được xây bằng đá thanh, các xà gồ trê vòm cổng được làm bằng đồng thau (để đỡ sức nặng của lầu Ngũ Phụng bên trên), tiết diện 15cmx12cm, và "la-phông" là các tấm đồng dát mỏng. Cửa chính Ngọ Môn rộng và cao nhất, chỉ dành riêng cho vua đi (vì thế ngày xưa hầu như nó luôn đóng kín). Hai cửa bên là Tả Giáp Môn và Hữu Giáp Môn thấp hơn, dành cho các quan văn, võ theo hầu trong đoàn Ngự đạo của vua.
Hai bên cánh chữ U có hai cửa Tả Dich Môn và Hữu Dịch Môn chạy dọc theo chiều dài cánh chữ U, là lối dành cho voi, ngựa và lính tráng.


Hữu Dịch Môn - bên cánh chữ U bên phải


Tả Dịch Môn - bên chánh U bên trái. 3 cửa chính giữa (từ trái sang phải) Hữu Giáp Môn - Ngọ Môn - Tả Giáp Môn


Cánh cửa gỗ của Hữu Giáp Môn (và cả bên Tả Giáp Môn) được sơn màu đỏ


Cánh cửa Ngọ Môn sơn màu vàng (màu của vua). Cửa Ngọ Môn nhìn thẳng vào Điện Thái Hòa bên trong

[tunbo]

Qua cổng Ngọ Môn (bằng hai cửa Tả, Hữu Giáp Môn) là đã vào đến bên trong Hoàng thành - còn gọi là Đại Nội. Lối lên lầu Ngũ Phụng là các bậc thang xây hai bên phía sau cánh chữ U của Ngọ Môn.


Lối lên lầu Ngũ Phụng từ phía sau Hữu Dịch Môn

Lầu Ngũ Phụng được xây dựng bên trên đài cổng Ngọ Môn, đây là lễ đài được dùng để tổ chức một số cuộc lễ lớn hàng năm của triều Nguyễ xưa. Nền lầu được tôn cao hơn mặt đài cổng 1.15m, cũng chạy ôm theo hình chữ U. Lầu Ngũ Phụng có hai tầng, tầng dưới lớn, tầng trên nhỏ, với 13 gian kết cấu thành một bộ khung cũng theo hình chữ U như nền đài.
Lầu có hai hệ thống mái. Mái tầng dưới nối liền, chạy vòng quanh che các hành lang (hình chữ U). Mái tầng trên được chia làm 9 bộ to nhỏ, cao thấp khác nhau, trên nóc các bộ mái trang trí nhiều hình chim phụng (nên mới gọi là lầu Ngũ Phụng) - tuy nhiên, nhìn hoài chẳng phân biệt được đủ 9 bộ mái trên lầu Ngũ Phụng


Nền lầu Ngũ Phụng cao hơn mặt nền đài 1.15m. Cái thang gỗ chắc để lên lầu trên.




Mái lầu, đếm hoài không ra 9 bộ

[tunbo]

Tòa lầu Ngũ Phụng là một lầu gỗ, bao gồm tổng cộng 100 cây cột lim, trong đó có 48 cột thông suốt cả hai tầng lầu. Các con số ở Ngọ Môn và lầu Ngũ Phụng đều tuân theo nguyên lý Dịch học phương Đông, đó là các con số : 5; 9 và 100.
- Số 5 - năm lối đi - tượng trưng cho ngũ hành
- Số 9 - chín bộ mái lầu - tượng trưng cho hào "Cửu Ngũ" trong Kinh Dịch, ứng với chân mạng Thiên tử.
- Số 100 - 100 cây cột lim trong lầu Ngũ Phụng - bằng tổng của hai số 55 và 45. Trong đó, 55 là tổng các con số của Hà Đồ, còn 45 là tổng các con số của Lạc Thư.

Hà Đồ - Lạc Thư, là hai bộ họa đồ rất cổ xưa trong truyền thuyết Trung Hoa. Truyền thuyết nói rằng, thời vua Phục Hy - vào khoảng năm 4500 trước Công nguyên, trên sông Hoàng Hà bỗng xuất hiện một con Long Mã, trên lưng có các vết như một bức đồ hình, nhà vua bèn chép lại, sau gọi là Hà Đồ - đồ hình trên sông Hà.
Sau đó, vào khoảng những năm 2000 trước Công nguyên, khi vua Vũ trị thủy sông Lạc Thủy, lại thấy có một con rùa nổi lên, trên mai của nó cũng có những nét vạch kỳ dị, ngài cũng chép lại, bức đồ hình được gọi là Lạc Thư - bức họa từ sông Lạc.


Đồ hình Hà Đồ - Lạc Thư cổ - ảnh sưu tầm Internet

Sau này, (nghe nói), từ các bức họa đó, Phục Hy lập nên Bát Quái Tiên Thiên, vua Vũ lập nên Bát Quái Hậu Thiên


Hà Đồ dưới dạng số - tổng các con số của Hà Đồ là 55 - ảnh sưu tầm Internet


Lạc Thư - tổng các con số của Lạc Thư là 45 - ảnh sưu tầm Internet

Đọc các sách bàn về Dịch học phương Đông, hoặc chỉ là vào các diễn đàn về dịch lý số, đọc về các cách diễn giải Hà Đồ - Lạc Thư, cùng các ứng dụng của chúng, ôi hoa hết cả mắt, đọc mãi không hiểu tí gì, thấy phục các bác nghiên cứu món này quá.

[tunbo]

Tầng dưới bên trái của lầu Ngũ Phụng có một chiếc chuông đồng lớn, đúc vào năm 1822 (năm Minh Mạng thứ 3). Chuông được đúc tinh xảo, cả giá chuông cũng được chạm trổ đầu rồng.


Quả chuông ở lầu Ngũ Phụng

Trên thân quả chuông có khắc một bài minh, sách Từ Ngọ Môn đến Thái Hòa Điện - NXB Trẻ 1994 -dịch tóm tắt bài minh :

Khi hoàng thượng tại vị được 3 năm, nghĩ đến việc đúc chuông lớn biểu lộ tiếng nói của mình, ra lệnh các quan có tài viết thành văn để ghi lại. Trộm nghĩ chuông là khí cụ phát ra âm thanh của nguyên khí. Âm thanh này được dùng trong buổi triều hội, yến tiệc. Âm vang của nó khiến nhân tâm cảm động để thấm nhuần cái đức của Trời Đất mà không kể công mình... Đó là bằng chứng của sự thịnh trị thời thái bình vậy. Nay, chúng thần chấp tay bái để xin hiến bài minh rằng :

Thánh hoàng khổ trị
Trăm phép quang minh
Nay chuông được đúc
Đều đúng quy trình
Không bày, không vẽ
Vang rộng nguyên thinh
Xa vang, gần rõ
Cùng hưởng hòa bình
Ngàn năm sau nữa
Cùng hưởng công thành

Bên phía phải lầu Ngũ Phụng, đối xứng với quả chuông, là một cái trống lớn. cũng được để trên giá sơn son thếp vàng (mỗi tội lúc đó giữa trưa, có mấy gia đình du khách thấy chỗ ấy gió mát, kéo nhau ... nằm kềnh ra ngủ, nghỉ, nói khó mãi, họ mới khó chịu ngồi dậy ra chỗ khác cho mình chụp cái trống, vừa bấm xong 1 phát, họ lại kéo nhau nằm kềnh trở lại)





Các cột lim bên trong lầu Ngũ Phụng ở tầng dưới


Bức tranh (hình như sơn mài) treo trong phòng chính ở tầng dưới lầu Ngũ Phụng, vẽ lại cảnh bá quan văn võ tụ tập ở sân trước Ngọ Môn.