Kinh thành Huế (28 giờ ở Cố đô Huế - part 6)

[tunbo]

Bên trong Kinh thành, người ta còn đào một con sông đào từ Đông sang Tây, nơi với hệ thống Hộ Thành Hà và với sông Kẻ Vạn, sông Đông Ba ở hai bên Đông, Tây Kinh thành. Con sông đào ấy được gọi là Ngự Hà - sông Ngự, là nơi ngày xưa vua thường lên thuyền ngự để vãn cảnh. Hệ thống Hộ Thành Hà, ngoài mục đích phòng thủ, cũng là một con đường giao thông thủy và cũng thường được ngự thuyền du ngoạn.

Kinh thành có tất cả 11 cửa, trong đó có 10 cửa chính và 1 cửa phụ để đi qua Trấn bình đài (đồn Mang Cá), và 2 cửa thủy ở hai đầu Ngự Hà để dòng nước của con sông này hòa vào hệ thống hào, Hộ Thành Hà và sông Hương.


Hệ thống các cửa của Kinh thành Huế - ảnh sưu tầm Internet

1. Cửa Chính Bắc (còn gọi cửa Hậu, nằm ở mặt sau Kinh Thành).
2. Cửa Tây-Bắc (còn gọi cửa An Hòa, tên làng ở đây).
3. Cửa Chính Tây.
4. Cửa Tây-Nam (cửa Hữu, bên phải Kinh Thành).
5. Cửa Chính Nam (còn gọi cửa Nhà Đồ, do gần đó có Võ Khố - nhà để đồ binh khí, lập thời Gia Long).
6. Cửa Quảng Đức .
7. Cửa Thể Nhơn (tức cửa Ngăn, do trước đây có tường xây cao ngăn thành con đường dành cho vua ra bến sông).
8. Cửa Đông-Nam (còn gọi cửa Thượng Tứ do có Viện Thượng Kỵ và tàu ngựa nằm phía trong cửa).
9.Cửa Chính Đông (tức cửa Đông Ba, tên khu vực dân cư ở đây).
10. Cửa Đông-Bắc (còn có tên cửa Kẻ Trài)
11. Trấn Bình Môn (cửa nối với thành phụ ở góc Đông Bắc của Kinh thành, còn gọi là thành/đồn Mang Cá).

Hai cửa bằng đường thủy thông Kinh thành với bên ngoài qua hệ thống Ngự Hà là:
Đông Thành Thủy Quan (a)
Tây Thành Thủy Quan (b).

[tunbo]

Các cổng của Kinh thành Huế hầu hết được xây dựng vào hai giai đoạn: - Giai đoạn đầu (năm 1809) : xây phần cổng vòm.
- Giai đoạn 2 (năm 1829) : xây thêm vọng lâu 2 tầng.


Cửa Quảng Đức


Cửa Thể Nhơn - còn gọi là cửa Ngăn hoặc cửa Sập


Cửa Thể Nhơn ban đêm

Kích thước của các cổng thành được ghi lại trong Đại Nam Hội Điển Sự Lệ như sau:
Phần cổng vòm cao 2 trượng (khoảng 8,5m), riêng vòm cửa cao 1trượng, 2 thước, 2 tấc (khoảng 5,2m), rộng 9 thước (khoảng 3,8m);
Phần vọng lâu 2 tầng cao 2 trượng 1 thước (8,9m), rộng 2 trượng 8 tấc (khoảng 8,8m).


Cửa Thể Nhơn nhìn từ trong ra. Kết cấu vòm cửa cùng vọng lâu bên trên.

Vật liệu xây dựng cổng thành chủ yếu là gạch vồ, đá và vôi mật. Trước mỗi cổng thành đều có biển gắn bằng đá thanh ghi tên của cổng thành (Quảng Đức, Thể Nhơn, Chính Nam...). Vọng lâu được kiến trúc theo dạng nhà bia trong các chùa Thiên Mụ, Diệu Đế, Thánh Duyên hay trong các khu lăng tẩm của các vua triều Nguyễn ở Huế. Bốn mặt của vọng lâu đều có trổ cửa vòm, hai bên cửa chính trổ 2 cửa sổ tròn trang trí chữ Thọ, hai mặt còn lại trổ cửa tròn có cùng kích thước nhưng trang trí hoá thị. Phần mái của vọng lâu đều lợp ngói ống hoàng lưu li.


Cửa Thể Nhơn nhìn từ ngoài vào

(tài liệu theo nguồn : Cố đô Huế)

[tunbo]

Kỳ đài nằm chính giữa phía trước Kinh thành, được xây dựng vào năm 1807 và được vua Minh mạng cho tu sửa vào các năm 1829, 1831 và 1840.
Đài cờ được xây làm 3 tầng chồng lên nhau, tầng dưới rộng, các tầng trên bó nhỏ lại dần. Các tầng hình ngũ giác, với cạnh đáy quay về phía trong, hai cạnh nhỏ tạo ra một góc hướng ra phía ngoài sông Hương. Tổng chiều cao của 3 tầng đài là 17,5met.
Cột cờ ban đầu dùng bằng gỗ, dựng ở chính giữa tầng đài trên cùng. Năm 1846, vua Thiệu Trị cho thay cột mới (hình như bằng đồng), nhưng đến năm 1904, trong cơn bão lịch sủ, cột cờ bị gãy, vua Thành Thái cho thay cột mới bằng gang. Năm 1947, trong cuộc chiến tranh với người Pháp, cột cờ lại bị đổ gãy, năm 1948, cây cột mới bằng bêtông cốt thép được dựng lên cho đến nay.
Thân cột cờ cao 37met, như vậy tổng chiều cao từ mặt đất đến đỉnh Kỳ đài là 54,5met


Kỳ đài, nhìn từ Lầu Ngũ Phụng bên trên Ngọ Môn

Hiện tại, người ta đặt hàng rào, không cho du khách lên Kỳ đài.

[tunbo]

Sau khi dứt nhà Tây Sơn để lập ra triều Nguyễn, vua Gia Long đã lệnh thu thập mọi thứ khí giới bằng đồng của triều Tây Sơn, để đúc ra 9 khẩu thần công. Công việc được bắt đầu từ 31/2/1803 và hoàn thành tháng 1/1804.
Chín khẩu thần công được đặt tên theo bốn mùa : Xuân - Hạ - Thu - Đông, và theo ngũ hành : Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ. Đến năm 1916, vua Gia Long lại ra sắc phong cho cả chín khẩu thần công danh hiệu Thần Oai Vô Địch Thượng Tướng Quân.
Mỗi khẩu dài 5.1m, nặng trên dưới 10 tấn (khoảng 17.000 cân ta). Cân nặng cụ thể của từng khẩu được khắc trực tiếp lên thân súng :

• Khẩu 1 : Xuân, nặng 17.700 cân
• Khẩu 2 : Hạ, nặng 17.200 cân
• Khẩu 3 : Thu, nặng 18.400 cân
• Khẩu 4 : Ðông, nặng 17.800 cân
• Khẩu 5 : Mộc, nặng 17.000 cân
• Khẩu 6 : Hoả, nặng 17.200 cân
• Khẩu 7 : Thổ, nặng 18.800 cân
• Khẩu 8 : Kim, nặng 17.600 cân
• Khẩu 9 : Thủy, nặng 17.200 cân

Mỗi khẩu thần công được đặt trên một giá gỗ, có bánh xe bằng gỗ viền săt. Ban đầu cả chín khẩu được đặt ngay trước Hoàng thành, phía bên trái Ngọ Môn


Vị trí đặt chín khẩu thần công ngày xưa, ngay dưới chân lũy Hoàng thành, bên trái Ngọ Môn - ảnh tư liệu, sưu tầm trên Internet


Một khẩu thần công được di chuyển bằng con lăn, đòn bẩy - ảnh tư liệu, sưu tầm trên Internet

Sau, đến thời Khải Định, chín khẩu thần công được sắp xếp lại vị trí. Nhóm 4 khẩu Xuân - Hạ - Thu - Đông được xếp bên trái Ngọ Môn, gần cửa Thể Nhơn, nhóm 5 khẩu Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ được đặt bên phải Ngọ Môn, gần cửa Quảng Đức




Năm khẩu Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ được đặt ngay sau cửa Quảng Đức


Bốn khẩu Xuân - Hạ - Thu - Đông đặt ở gần cửa Thể Nhơn

[tunbo]

Cửu vị thần công này chưa từng được dùng để bắn, chúng được xem là thần linh, linh vật hộ thành. Thời Nguyễn, triều đình có bố trí quan quân canh gác 9 khẩu thần công, và nhà vua thường tổ chức các lễ cúng tế. Sau này tục lệ ấy được bỏ, nhưng chính những người được phân công canh giữ Cửu vị thần công vẫn tiếp tục tự tổ chức cúng tế.




Mỗi khẩu thần công được đặt trên giá gỗ, có bánh xe gỗ viền sắt


Thân súng được chạm khắc khá tinh xảo


Giá gỗ cũng được chạm khắc tinh xảo


Đuôi súng.

(Các hình ảnh này là của 4 khẩu Xuân - Hạ - Thu - Đông gần cửa Thể Nhơn, lúc trời mưa, mọi người trú mưa trong mái nhà che, nên không chụp được toàn thể 4 khẩu, đêm quay lại chụp thì bị nhòe)

[tunbo]

Sau khoảng sân rộng như một quảng trường dưới Kỳ đài, là đến khu vực Hoàng thành.
Hoàng thành được bắt đầu xây dựng năm 1804, bao trong lòng nó là khu vực trọng địa số một của Kinh thành. Tường thành được xây bằng gạch, cao 4.16m, dày 1.04m. Chu vi vòng lũy Hoàng thành khoảng 2.5km, mỗi mặt trổ một cửa. Cửa phía Nam là Ngọ Môn, cửa phía Bắc là cửa Hòa Bình, cửa phía Đông là cửa Hiển Nhơn, cửa phía Tây là cửa Chương Đức.
Bên ngoài lũy thành có một hệ thống hào bao bọc Hoàng thành, hào rộng 16m, sâu 4m được kè bằng đá, gọi là Ngoại Kim Thủy


Hệ thống hào Ngoại Kim Thủy bao quanh Hoàng thành, phía sau là bờ tường lũy Hoàng thành


Giữa tường lũy và hào nước bao quanh, là một khoảng đất trống, rộng 13m, được gọi là khu vực phòng lộ (người ta giải thích rằng, đề phòng khi bị tấn công, tường thành có đổ thì gạch sẽ đổ xuống đây, chứ không đổ xuống lấp hào nước, khiến bộ binh địch không dễ dàng xâm nhập)

Có tổng cộng 10 cây cầu xây bằng gạch đá bắc qua con hào Ngoại Kim Thủy để nối Hoàng thành với bên ngoài.


Ngọ Môn - cổng chính của Hoàng thành, với 3 chiếc cầu bắc qua hào Ngoại Kim Thủy

[tunbo]

Ngọ Môn là cửa chính của Hoàng thành, nằm ở phía Nam. Ban đầu, vua Gia Long cho xây bên trên Ngọ Môn một cái đài nhỏ, gọi là Nam Khuyết đài, đến năm 1833, vua Minh Mạng cho phá bỏ Nam Khuyết đài, xây dựng lại Ngọ Môn mới đồ sộ như ngày nay chúng ta đang thấy. Ngọ Môn, gồm hai phần : phần đài, cổng bên dưới, và lầu Ngũ Phụng bên trên.

Nền đài cao gần 5m, hình chữ U liền với tường thành, đáy dài hơn 57m, cạnh chữ U dài hơn 27m.

"Đáy chữ U" có 3 cổng vào Hoàng thành, được xây bằng đá thanh, các xà gồ trê vòm cổng được làm bằng đồng thau (để đỡ sức nặng của lầu Ngũ Phụng bên trên), tiết diện 15cmx12cm, và "la-phông" là các tấm đồng dát mỏng. Cửa chính Ngọ Môn rộng và cao nhất, chỉ dành riêng cho vua đi (vì thế ngày xưa hầu như nó luôn đóng kín). Hai cửa bên là Tả Giáp Môn và Hữu Giáp Môn thấp hơn, dành cho các quan văn, võ theo hầu trong đoàn Ngự đạo của vua.
Hai bên cánh chữ U có hai cửa Tả Dich Môn và Hữu Dịch Môn chạy dọc theo chiều dài cánh chữ U, là lối dành cho voi, ngựa và lính tráng.


Hữu Dịch Môn - bên cánh chữ U bên phải


Tả Dịch Môn - bên chánh U bên trái. 3 cửa chính giữa (từ trái sang phải) Hữu Giáp Môn - Ngọ Môn - Tả Giáp Môn


Cánh cửa gỗ của Hữu Giáp Môn (và cả bên Tả Giáp Môn) được sơn màu đỏ


Cánh cửa Ngọ Môn sơn màu vàng (màu của vua). Cửa Ngọ Môn nhìn thẳng vào Điện Thái Hòa bên trong