28 giờ ở Cố đô Huế

[tunbo]

Gần như nằm ngang hàng với hai tòa nhà lục giác chứa bia rùa đá và Đại Hồng Chung thời Minh Vương Nguyễn Phúc Chu, là tòa bảo tháp Phước Duyên. Mặc dù có sau bia và chuông của chúa Nguyễn Phúc Chu khá lâu (135 năm), nhưng tháp Phước Duyên vẫn có một vị trí đặc biệt trong kiến trúc và lịch sử của chùa Thiên Mụ. Trong dân gian Thuận Hóa sau này, cũng ít người để ý biết tháp có từ bao giờ, thậm chí người ta cũng dần dần quen gọi là tháp Thiên Mụ. Có cả những câu chuyện truyền khẩu mang tính dân gian, nói rằng tháp được xây dựng từ thời Gia Long, và để thờ cái vỏ trấu to bằng cái nón !!!

Thực sự, tháp được vua Thiệu Trị cho xây vào năm 1844, xong vào năm 1845, nhưng ý tưởng xây tháp để trấn cho Kinh thành, là của cha ông ta - vua Minh Mạng. Ban đầu, bảo tháp được gọi là Từ Nhân tháp, nhưng khi làm xong, vua Thiệu Trị lại đổi thành Phước Duyên bửu tháp.
Mặc dù trong văn bia Ngự chế Thiên Mụ tự Phước Duyên bảo tháp bi, vua Thiệu Trị có nói việc xây tháp là để "mở rộng duyên lành, phát nguồn ơn trạch khắp mọi chốn"; "tháp cao thì đạo càng cao, phước rộng thì duyên thêm rộng" - lời dịch từ văn bia (Chùa Thiên Mụ - NXB Thuận Hóa), nhưng thực tế lại chỉ ra rằng, việc xây tháp lại không chủ ý về việc quảng bá đạo Phật. Vua Minh Mạng có ý xây bảo tháp tại quốc tự (chùa Thiên Mụ) là để trấn yểm cho Kinh thành, còn bản thân vua Thiệu Trị lại không phải người tin đạo Phật, như chính ông từng thừa nhận :"Ta vốn chẳng phải kẻ sùng đạo, chỉ vì sửng nguyện của dân nên cho lập chùa mà thôi" - lời trong thơ Ngự chế ở bia chùa Diệu Đế - Huế.

Tháp Phước Duyên xây trên một cái nền hình bát giác, tầng dưới lớn, tầng trên thu nhỏ dần. Toàn thân tháp cao khoảng 21m (theo văn bia : tháp cao 5 trượng 3 thước 2 tấc xưa)


Tháp Phước Duyên

Từ khi được xây dựng đến náy, tháp được trùng tu nhiều lần.
- Năm 1867 (Tự Đức thứ 20) trùng tu lần đầu
- Năm 1899 (Thành Thái thứ 11) trùng tu. Hiện còn tấm bia nhỏ ghi lại việc trùng tu này, đặt ngay sau lưng tháp.
- Năm 1908 (Duy Tân thứ 2), tháp bị sét đánh, có tu bổ lại
- Năm 1959 tháp được đại trùng tu.

Tầng dưới cùng của tháp thờ Phật Thích Ca Mâu Ni, tầng thứ hai thờ đức Ca Diếp Phật, tầng thứ 3 thờ đức Câu Xá Na Mâu Ni Phật, tầng thứ 4 thờ đức Câu Lưu Tôn Phật, tầng thứ 5 thờ đức Tì Xá Phù Phật (một trong bảy đức Phật của thời quá khứ), tầng thứ 6 thờ đức Thi Khí Phật, tầng thứ 7, trên cùng, thờ đức Tỳ Bà Thi Phật.
Tương truyền rằng, những pho tượng Phật ở tầng trên cùng được đúc bằng vàng ròng, các đồ cúng lễ đều đúc bằng bạc nén. Vì thế, tầng trên cùng này có một cái khóa riêng, ngày xưa, chìa khóa vào tháp và chìa khóa lên tầng trên cùng do bộ Lễ cất giữ. Khi có việc cần vào tháp, phải có lệnh của Ngự tiền văn phòng trong triều đình, bộ lễ mang bộ chìa khóa tới, cùng với vị tăng lữ chức sắc của chùa Thiên Mụ cùng mở của vào tháp. Những việc ấy là để đề phòng sự mất mát với các bảo vật trong tháp. Tuy nhiên, trong khoảng thời gian từ năm 1940 đến 1942, vẫn xảy ra vụ mất cắp tượng Phật bằng vàng ròng tại đây. Điều lạ là, tượng Phật bị mất chính xác vào thời điểm nào, không ai biết được, vì cửa dưới của tháp vẫn nguyên vẹn, chỉ khi người ta phát hiện cửa tầng tháp trên cùng bị mở toang (cũng không ai biết nó bị mở từ khi nào, vì nó nhỏ, lại ở trên cao tít), người ta mới mở cửa tháp lên kiểm tra và phát hiện tượng vàng đã mất rồi - theo sách cũ "Ba trăm năm thăng trầm của chùa Thiên Mụ" . Triều đình Bảo Đại khi đó không thể tìm ra thủ phạm.
Các pho tượng còn lại trong tháp đều là tượng đồng, nhưng nhà chùa muốn bảo tồn giá trị lịch sử gần 300 năm của các pho tượng này, nên đã cho đúc các pho tượng bằng thạch cao - theo đúng khuôn dạng của các pho tượng đồng - rồi mạ đồng bên ngoài, để đặt tại tháp, còn các pho tượng cổ đựa đưa vào thờ bên trong điện Bảo Hùng ở trong chùa (việc di chuyển này tiến hành năm 1984)


Tháp Phước Duyên, nhìn từ lối vào chùa bên tay trái.

Ngay sau lưng tháp Phước Duyên, trước cửa chính của Nghi Môn (cổng vào chùa) có một tấm bia đá, đó là bia của vua Khải Định dựng vào năm 1919 (năm Khải Định thứ 4), nói sơ lược về chùa Thiên Mụ.


Văn bia của vua Khải Định sau lưng tháp, trước Nghi Môn

[tunbo]

Chùa Thiên Mụ được chia làm hai phần khá rõ rệt. Phần ngoài gồm các bi đình, chuông đồng của chúa Nguyễn, của vu Thiệu Trị, và (dấu tích nền) Hương Nguyện đình, tháp Phước Duyên. Phần trong là các kiến trúc bên trong của Nghi Môn.
Nghi Môn chính là ranh giới của hai phần trong và ngoài. Có một dãy tường thành nằm ngang Nghi Môn, kéo ra tận đến vòng La thành, như một lằn ranh phân chia hai khu vực của chùa.


Nghi Môn

Nghi Môn có 3 gian, gian giữa có cơi lầu bên trên. Hai bên vách tường mỗi gian đều có đắp tượng các vị Kim Cang Hộ Pháp rất lớn, qua các pho tượng là cửa vào bên trong sân chùa. Ở gian giữa, nhìn từ bên ngoài vào, phía trái có một cái thang gỗ lim để lên lầu.


Gian giữa của Nghi Môn có cơi lầu bên trên(từ sân trong của chùa nhìn ra)


Tượng Kim Cang Hộ Pháp hai bên vách tường, chiếc thang gỗ lim lên lầu.

Bên trên cửa chính của Nghi Môn có tấm biển gỗ lớn đề ba chữ (Hán tự) Linh Mụ tự rất lớn. Nghi Môn được xây dựng từ năm 1815 - khi Gia Long làm lại chùa Thiên Mụ - nhưng tấm biển gỗ khắc tên chùa nói trên, lại được lưu truyền rằng, tận thời Tự Đức(1847 - 1883) mới có, dù sao, nó cũng đã trên 100 năm tuổi.


Tấm biển tên chùa - theo truyền thuyết là được làm từ thời Tự Đức.

[tunbo]

Từ phía tháp Phước Duyên nhìn vào, bên phải Nghi Môn là Gác Chuông, được xây cao trên mặt thành. Đây là một kiến trúc được xây dựng năm 1815 dưới thời Gia Long, tuy đến nay đã được nhiều lần sửa chữa, nhưng vẫn được giữa nguyên vị trí và bảo toàn nguyên dạng cổ xưa


Gác Chuông, nhìn từ tháp Phước Duyên vào.

Trong Gác Chuông này là quả chuông đồng được đúc từ thời vua Gia Long. Quả chuông này nhỏ hơn quả chuông của chúa Nguyễn Phúc Chu bên ngoài nhà lục giác nhiều, và nhìn các hoa văn trên chuông cũng có vẻ không được bằng ở chiếc Đại Hồng Chung ngoài tòa nhà lục giác. Ngày xưa giá chuông hoàn toàn làm bằng gỗ, nhưng năm 1976, đế giá chuông đã được làm lại bằng bê tông cốt thép, còn hai thanh giá đứng vẫn là gỗ cũ ngày xưa.
Mặc dù Gác Chuông, hay đế giá chuông đã bị (được) tu sửa hoặc thay thế, nhưng tiếng chuông từ quả chuông này thì vẫn ngân lên suốt từ năm 1815 đến nay. Tiến chuông này nghe rất huyền diệu, người ta nói rằng, nó không giống bất cứ tiếng chuông chùa nào khác. Người ta nói rằng, những hôm thời tiết tốt, xuôi theo chiều gió, tận ngoài phá Tam Giang có khi cũng nghe thấy được tiếng chuông chùa Thiên Mụ.


Gác Chuông nhìn từ phía trong Nghi Môn

Về tiếng chuông chùa Thiên Mụ, cách thỉnh chuông ngày nay đã khác xưa, hiện nay nhà chùa chỉ thỉnh chuông 2 lần/ngày. Buổi sáng sớm từ 3g30 đến 4g, buổi chiều tối từ 19g đến 19g30 - với mùa mưa - hoặc từ 19g30 đến 20g - với mùa khô. Một điều đặc biệt trong âm thanh của quả chuông Gia Long là, càng ở xa bao nhiêu, tiếng chuông ngân nghe càng huyền diệu bấy nhiêu, hơn 190 năm nay vẫn không thay đổi.

[tunbo]

Ở vị trí đối xứng với Gác Chuông qua Nghi Môn, là Gác Trống, đây cũng là kiến trúc cổ từ thời Gia Long, cùng thời với Gác Chuông, thậm chí những lần trùng tu cũng cùng thời điểm với trùng tu Gác Chuông.
Gác Trông hoàn toàn đối xứng với Gác Chuông, lối cầu thang đi lên Gác Chuông nhìn về hướng Tây, thì lối cầu thang đi lên Gác Trống nhìn về hướng Đông. Các chi tiết hai tòa Gác trông y như nhau.


Gác Trống nhìn từ phía tháp Phước Duyên vào.


Nhìn từ phía trong Nghi Môn ra - cầu thang lên Gác Trống cũng đối xứng với cầu thang lên Gác Chuông.

Trong Gác Trống có một chiếc trống cổ khá lớn được đặt trên giá trống. Mặt trống đã rách từ lâu, giá trống cũng đã tróc hết sơn. Điểm đặc biệt là, cái tang trống rất lớn (đường kính chỗ giữa thân tới hơn 1,4m) làm bằng gỗ mít, được làm từ 1 thân cây, chứ không ghép, tuy nhiên tang trống - dày 3cm - hiện đã bắt đầu bị nứt rạn. Truyền thuyết còn lưu lại, nói rằng ngày xưa để có đủ da bịt mặt trống, người ta phải cần đến 2 con trâu đực rất to.


Trống cổ từ thời Gia Long đặt trong Gác Trống.

Mặt trống đã rách từ lâu, nên cũng không ai còn được nghe tiếng trống này nữa.

[tunbo]

Qua khỏi Nghi Môn vào phía trong, ngay sau Gác Chuông và Gác Trống là hai dãy nhà 3 gian, gọi là Lôi Gia - đây cũng là các kiến trúc được xây cất từ năm 1815 dưới thời vua Gia Long. Hai nhà Lôi Gia này ngoảng mặt vào nhau, trong mỗi nhà đều có 3 bức tượng Kim Cang Hộ Pháp rất lớn.


Lôi Gia phía bên Gác Trống






Các bức tượng Kim Cang Hộ Pháp trong các gian của nhà Lôi Gia phía Đông (phía Gác Trống).

Các bức tượng trong hai nhà Lôi Gia cũng như các bức tượng ngoài Nghi Môn, đều được đắp bằng đất sét trộn trấu, rơm, và tất cả 12 pho tượng đều có nét mặt khác nhau, rất sinh động, các nếp nhăn của quần áo cũng rất tự nhiên.

[tunbo]

Qua cửa Nghi Môn là một khoảng sân rộng lớn với 3 lối đi vào. Hai lối hai bên đi qua phía trước hai dãy Lôi Gia, lối chính giữa băng qua khoảng sân rộng vào tòa điện chính của chùa : Điện Đại Hùng (Đại Hùng Bửu Điện). Mặc dù chùa được sửa chữa và làm lại nhiều lần, nhưng các nhà nghiên cứu vẫn tin rằng, Điện Đại Hùng hiện nay vẫn nằm đúng chỗ ngày xa xưa nó được dựng lên.
Trong một không gian rộng lớn của chùa, trông Điện Đại Hùng có vẻ thấp, nhưng thực ra nó không thấp, mà vì Điện Đại Hùng là một tòa nhà lớn, nhưng dài quá. Từ Nghi Môn nhìn vào, tòa điện trông cổ kính uy nghiêm, nổi bật lên giữa màu xanh của cây lá xung quanh. (Đại Hùng là một từ để tôn xưng Phật Thích Ca : Đại Hùng, Đại Lực, Đại Từ Bi)


Điện Đại Hùng nhìn từ của Nghi Môn


Từ thềm điện Đại Hùng nhìn ra Nghi Môn, tháp Phước Duyên nổi bật trên nền trời

[tunbo]

Trên mái điện, có đắp rồng, nhưng những những con rồng này, người ta mới đắp lại hồi đại trùng tu năm 1959. Cả kỹ thuật đắp và mỹ thuật đều bị chê là ... rất kém. Thời đó, ở Huế chắc chắn không phải là thiếu những thợ nề có tay nghề tài năng, nhưng có thể vì nhiều lý do mà các nhà chức trách khi đó đã không thuê họ làm.




Rồng được đắp trên mái (và bị chê là tính mỹ thuật quá tệ)


Ngày xưa, giữa nóc là cái bình hồ lô, nay đã được thay thế bằng cái Pháp Luân có chữ Phật bên trong.