[tunbo]

Vua Thiệu Trị băng hà ngày 4/11/1847, ngay sau đó, vua Tự Đức lên nối ngôi và sai người đi tìm xem thế đất để xây lăng cho vua cha, và họ đã tìm được một cuộc đất tốt tại chân một dãy núi thấp tại làng Cư Chán, huyện Hương Thủy, cách Kinh thành chừng 8km (gần hơn so với 2 lăng có trước đó là lăng Gia Long và lăng Minh Mạng). Sau, núi ấy được gọi là núi Thuận Đạo, lăng ấy được gọi là Xương Lăng.

Ngày 11/2/1848 công cuộc xây dựng lăng bắt đầu được tiến hành. Về đại thể, các công trình mang tính thờ phụng ở lăng, thì bắt chước theo cách ở lăng Gia Long, Huyền cung, Toại đạo thì làm giống cách thức của lăng Minh Mạng. Vua Thiệu Trị trước lúc mất có dặn phải làm lăng đơn giản, "kiệm ước" để "đỡ lao phí đến tài lực của binh dân", nhưng rồi Tự Đức cũng vẫn cho xây dựng lăng khá bề thế. Toại đạo - con đường hầm đưa quan tài vua vào huyệt mộ - được xây vào ngày 24/3/1848. Ngày 14/6/1848, vua Tự Đức đích thân lên lăng kiểm tra công việc hoàn thiện lăng, và 10 ngày sau thi hài vua Thiệu Trị được đưa vào an tán tại lăng (Trước đó, trong vòng gần tròn 8 tháng, quan tài nhà vua được quàn tại điện Long An trong cung Bảo Định). Tấm bia Thánh đức thần công hơn 2500 chữ do vua Tự Đức viết, mãi ngày 19/11/1848 mới được dựng lên. Như vậy, tổng thời gian thi công lăng Thiệu Trị vẻn vẹn có hơn 9 tháng.

Ngoài ra, trong khu vực xung quanh lăng Thiệu Trị còn có một số lăng mộ khác của các thành viên trong gia đình nhà vua, mà thân cận nhất là mẹ đẻ và vợ chính của nhà vua. Nằm hơi chếch phía trước là lăng Hiếu Đông của mẹ vua (bà Hồ Thị Hoa), và ngay bên trái lăng là lăng Xương Thọ của vợ vua (bà Từ Dũ). Lăng bà Từ Dũ nhìn thẳng sang mộ vua, còn lăng vua nhìn thẳng sang nơi mộ của mẹ vua.

Lăng Thiệu Trị khác với lăng vua cha (Minh Mạng) ở chỗ không xây vòng La Thành bao bọc, mà giống lăng Gia Long phần nào. Tuy nhiên lăng Gia Long có nhiều đồi núi trùng điệp bao quanh, còn lăng Thiệu Trị chỉ tự lưng vào núi Thuận Đạo, còn phía trước và xung quanh lăng là đồng ruộng bao la.


Không ảnh lăng Thiệu Trị - ảnh sưu tầm Internet

Cũng vì mang hơi hướng cấu trúc của cả 2 lăng của hai vua tiền nhiệm, và "tiếp thu có chọn lọc", bố cục của lăng Thiệu Trị đã khác với cả hai lăng trên (Gia Long và Minh Mạng) ở chỗ đã chia tách ra làm 2 trục chính, song song và cách nhau khoảng 100m : Trục lăng và Tục tẩm.

Về mặt phong thủy, lăng Thiệu Trị ở thế "Sơn chỉ thủy giao", mặt quay về phía Tây Bắc, một hướng rất ít được dùng trong các công trình lớn ở Huế hồi đó. Đồi Vọng Cảnh và núi Ngọc Trản chầu phía trước lăng theo vị thế "thanh long - bach hổ" (tuy nhiên không hiểu sao, đồi Vọng Cảnh bên phải lăng được gọi là "long", núi Ngọc Trản bên trái được gọi là "hổ", trong khi về phong thủy, nguyên tắc là "tả thanh long, hữu bạch hổ"). Núi Chằm phía trước khá xa được coi là "tiền án" của lăng, dòng sông Hương trước mặt là yếu tố "minh đường", núi Kim Ngọc phía sau là "hậu chẩm". Thiên nhiên và kiến trúc ở lăng liên quan với nhau một cách mật thiết. Lăng Thiệu Trị trầm mặc và thanh thoát nằm giữa núi đồi rộng lớn, đồng ruộng bao la. Đó là thời xưa, khi lăng còn chưa bị thời gian tàn phá, năm 1939, một nhà nghiên cứu người Pháp từng phát biểu : " Lăng Thiệu Trị có thể được xem là một trong những thành tựu độc đáo nhất của nền mỹ thuật Việt Nam thế kỷ XIX" - Đăng trong sách Những người bạn cố đô Huế (BAVH).

Đấy là ngày xưa, còn hiện nay lăng vua Thiệu trị tan hoang đổ nát gần hết rồi.


Khu vực lăng vua, nhìn từ phía con đường nhựa đi ngang qua.